SỬ DỤNG THUỐC CHO PHỤ NỮ CÓ THAI

Một vài con số

• 92,4% phụ nữ có thai (PNCT) sử dụng ít nhất một loại thuốc (thuốc kê đơn, OTC, thảo dược).
• 83% PNCT sử dụng các thuốc để điều trị các bệnh lý thường gặp (đã loại trừ các trường hợp chỉ bổ sung sắt, acid folic, vitamin và khoáng chất).
• Những thuốc được sử dụng nhiều nhất: thuốc giảm đau (chiếm 1/3) và paracetamol được sử dụng nhiều nhất.

Chế phẩm bổ sung sắt (33%), acid folic (21,9%), vitamin và chất khoáng khác (17,4%), antacid (23%), kháng sinh (8% trong thời kì đầu, 5,8% từ tuần 32).

Các bệnh lý thường gặp ở PNCT

Một số bệnh lý liên quan đến thai kỳ

• Tiêu hóa: Táo bón, Trào ngược dạ dày thực quản, buồn nôn và nôn.
• Đau đầu, đau lưng.
• Biến chứng trong thai kỳ: tăng huyết áp/tiền sản giật, đái tháo đường.

Một số bệnh lý cấp tính

• Nhiễm trùng tiểu.
• Bệnh lây truyền qua đường TD: viêm âm đạo, hạ cam, giang mai,
  lậu, Chlamydia, Trichomonas.

Một số bệnh lý mạn tính trong thai kỳ

• HIV.
• Động kinh.
• Hen phế quản.
• Trầm cảm.

Ảnh hưởng của thuốc đến thai nhi

Có lợi

• Flecainid, digoxin, chẹn beta, amiodaron dùng cho mẹ điều trị loạn nhịp tim cho thai.
• Corticoid dùng cho sản phụ có nguy cơ sinh non để ngăn ngừa suy hô hấp, tử vong sơ sinh, xuất huyết não ở trẻ sơ sinh thiếu tháng.
• Magie sulfat dùng cho sản phụ có nguy cơ sinh non có tác dụng bảo vệ thần kinh và phòng bại não cho trẻ sơ sinh.

Có hại

• Gây tác động bất lợi với thai nhi ( VD:Thuốc hạ áp làm thai thiếu oxy; Coticoid gây suy thượng thận;…)
• Thuốc gây dị tật (quái thai).

ĐỘC TÍNH CỦA MỘT SỐ THUỐC LÊN THAI NHI

Một số thuốc gây quái thai

ẢNH HƯỞNG CỦA THUỐC DÙNG CHO PNCT ĐỐI VỚI TRẺ SƠ SINH – PHƠI NHIỄM GẦN LÚC SINH

Phân loại độ an toàn của thuốc cho thai nhi

Hệ thống phân loại của Mỹ: A, B, C, D, X

(các chế phẩm có 2 hoạt chất trở lên được xếp loại theo hoạt chất có nguy cơ cao hơn)

Hệ thống phân loại của Úc: A, B1, B2, B3, C, D, X

(các chế phẩm có 2 hoạt chất trở lên được xếp loại theo hoạt chất có nguy cơ cao hơn)

Phân loại một số thuốc

Lưu ý về dùng thuốc ở phụ nữ dự định mang thai

Hạn chế tối đa các dị tật bẩm sinh

• Lưu ý các thuốc có khả năng gây quái thai. Vd: Isotretinoin
• Bổ sung acid folic để hạn chế nguy cơ thiếu ống thần kinh.
• Lưu ý tiêm vaccin để hạn chế bệnh lý do virus. VD nhiễm rubella

Kiểm soát tốt các bệnh lý mãn tính

• Tham khảo trước các thầy thuốc chuyên khoa các bệnh lý mạn tính đang mắc như hen, động kinh, tăng huyết áp.
• Lưu ý các thuốc an toàn hơn trong phác đồ điều trị các bệnh mạn tính.
• Cần giám sát điều trị chặt chẽ tránh BN tự ý bỏ thuốc và giảm liều.

Điều trị một số bệnh lý cho phụ nữ có thai

Điều trị THA thai kỳ

• Thuốc được lựa chọn ưu tiên nhất: Methyldopa ,Chẹn β (labetalol, propranolol, metopranolol) do đã có các nghiên cứu dài hạn về an toàn của thuốc.
• Chống chỉ định: ACE inhibitors, (thiểu ối, giảm sản, suy thận sau sinh), thuốc lợi tiểu (giảm thể tích tuần hoàn mẹ).

Bệnh về tiêu hóa: Hội chứng Gerd, buồn nôn

Các biện pháp không dùng thuốc

• Tránh ăn hoặc uống (trừ nước lọc) trong vòng 3 tiếng trước khi ngủ.
• Kê cao đầu 10-15 cm.
• Tránh các thức ăn dễ làm xuất hiện triệu chứng (chất béo, chocolate, trà, gia vị cay nóng, bạc hà…).
• Tránh các thuốc làm xuất hiện triệu chứng (kháng cholinergic, kháng dopamin, chẹn kênh calci, NSAIDs, chẹn beta, sát, theophylin).
• Bắt đầu chương trình bỏ thuốc lá.
• Tránh nhai kẹo.

Lựa chọn thuốc điều trị Hội chứng Gerd

• Các Antacid và Sulcralfat: Rất an toàn và có thể dùng trong bất cứ giai đoạn nào của thai kỳ => lựa chọn đầu tay.
• Kháng H2: Lựa chọn khi thất bại với antacid, ưu tiên Ranitidin hơn do Cimetidin có tính kháng androgen.
• Chỉ sử dụng PPI khi thực sự cần thiết: Omeprazol là lựa chọn tốt nhất trong nhóm PPI.

Lựa chọn thuốc chống nôn

Lựa chọn đầu tay: Pyridoxine 25-50 mg, lên đến 4 lần mỗi ngày (200 mg/ngày cho thấy an toàn). Ngoài ra, một số thuốc như Metclopramid (loại B theo FDA), Doxylamine (loại A theo Úc) cũng là những lựa chọn tốt cho PNCT.

Điều trị hen cho PNCT

Salbutamol và Terbutaline an toàn khi sử dụng trong thai kỳ. Theo bảng phân loại về nguy cơ trong thai kỳ của Úc, hai thuốc này được phân loại A.

Các Coticoid dạng hít: Budesonide (loại A )được hướng dẫn của Úc và quốc tế khuyến cáo nên được ưu tiên hơn so với các Corticoid dạng hít khác như Fluticasone, Eformoterol, Salmeterol (loại B3).

Lựa chọn kháng sinh an toàn

• Các nhóm kháng sinh an toàn với PNCT: Nhóm β-lactam (Penicillin, Cephalosporin), nhóm Macrolid (trừ Clarithromycin).
• Các nhóm kháng sinh CCĐ: Phenicol (gây suy tủy, giảm bạch cầu, “hội chứng xám ở trẻ em”), Tetracycline (gây vàng răng ở trẻ em…), aminoglycosid (gây điếc…), quinolon (gây tổn thương thoái hóa khớp).
• Các kháng sinh cần thận trọng khi sử dụng: rifamycin (không nên dùng trong 3 tháng đầu thai kỳ), nitrofuran, acid nalidixic (không nên dùng cuối thai kỳ), metronidazol, trimethoprim, sulfamid (không nên dùng giai đoạn đầu và cuối thai kỳ).

Một số chỉ định kháng sinh cho phụ nữ có thai