SỬ DỤNG THUỐC CHO PHỤ NỮ CÓ THAI

Một vài con số

  • 92,4% phụ nữ có thai (PNCT) sử dụng ít nhất một loại thuốc (thuốc kê đơn, OTC, thảo dược).
  • 83% PNCT sử dụng các thuốc để điều trị các bệnh lý thường gặp (đã loại trừ các trường hợp chỉ bổ sung sắt, acid folic, vitamin và khoáng chất).
  • Những thuốc được sử dụng nhiều nhất: thuốc giảm đau (chiếm 1/3) và paracetamol được sử dụng nhiều nhất.

Chế phẩm bổ sung sắt (33%), acid folic (21,9%), vitamin và chất khoáng khác (17,4%), antacid (23%), kháng sinh (8% trong thời kì đầu, 5,8% từ tuần 32).

thuốc dùng cho phụ nữ có thai
Đối tượng phụ nữ có thai cực kì nhạy cảm

Các bệnh lý thường gặp ở PNCT

Một số bệnh lý liên quan đến thai kỳ

  • Tiêu hóa: Táo bón, Trào ngược dạ dày thực quản, buồn nôn và nôn.
  • Đau đầu, đau lưng.
  • Biến chứng trong thai kỳ: tăng huyết áp/tiền sản giật, đái tháo đường.

Một số bệnh lý cấp tính

  • Nhiễm trùng tiểu.
  • Bệnh lây truyền qua đường TD: viêm âm đạo, hạ cam, giang mai,
    lậu, Chlamydia, Trichomonas.

Một số bệnh lý mạn tính trong thai kỳ

  • HIV.
  • Động kinh.
  • Hen phế quản.
  • Trầm cảm.

Ảnh hưởng của thuốc đến thai nhi

Có lợi

  • Flecainid, digoxin, chẹn beta, amiodaron dùng cho mẹ điều trị loạn nhịp tim cho thai.
  • Corticoid dùng cho sản phụ có nguy cơ sinh non để ngăn ngừa suy hô hấp, tử vong sơ sinh, xuất huyết não ở trẻ sơ sinh thiếu tháng.
  • Magie sulfat dùng cho sản phụ có nguy cơ sinh non có tác dụng bảo vệ thần kinh và phòng bại não cho trẻ sơ sinh.

Có hại

  • Gây tác động bất lợi với thai nhi ( VD:Thuốc hạ áp làm thai thiếu oxy; Coticoid gây suy thượng thận;…)
  • Thuốc gây dị tật (quái thai).

ĐỘC TÍNH CỦA MỘT SỐ THUỐC LÊN THAI NHI

Thuốc Tác dụng bất lợi trên thai nhi Thời gian nguy cơ
ACE inhibitors Thiểu năng thận, ít dịch ối và chậm phát triển 3 tháng giữa, 3 tháng cuối
Chống trầm cảm 3 vòng và SSRI Phản ứng ngừng thuốc Sử dụng kéo dài Hoặc gần lúc sinh
DC Benzodiazepin Phản ứng ngừng thuốc Sử dụng thường xuyên 3 tháng cuối
Corticoid Ức chế thượng thận Phụ thuộc liều và thời gian điều trị
NSAID Đóng sớm ống động mạch, suy thận Sau tuần thứ 28
Opioid Phản ứng ngừng thuốc Sử dụng kéo dài gần lúc sinh

Một số thuốc gây quái thai

Thuốc Tác dụng gây quái thai
Carbamazepin Dị tật mặt, ống thần kinh
Phenytoin dị tật mặt, chậm phát triển tâm thần
Valproat Nứt đốt sống ở thắt lưng, dị tật mặt
Trimethadion Dị tật mặt, thai chết lưu, tử vong chu sinh
Coumadin Giảm sản mũi, teo mắt, dị tật ở não
Alcohol Dị tật ở mặt, chậm phát triển thai, chậm phát triển tâm thần
Diethylstilbestrol U  tuyến ở âm đạo, tử cung, ung thư âm đạo
Androgens Nam hóa thai nhi nữ
ACE inhibitors Thiểu ổi, giảm sản phổi, suy thận sau sinh
Methotrexate Sảy thai,chậm phát triển thai, đầu nhỏ, giảm sản xương trán
Isotretinoin Bất thường ở CNS, bao gồm dây TK mắt, tim mạch, tuyến giáp
lod hữu cơ Bướu giáp ở thai
Tetracycline Lắng đọng ở xương, mất màu men răng

ẢNH HƯỞNG CỦA THUỐC DÙNG CHO PNCT ĐỐI VỚI TRẺ SƠ SINH – PHƠI NHIỄM GẦN LÚC SINH

Thuốc/PN trước sinh Tác dụng bẩt lợi trên trẻ sơ sinh
Thuốc chẹn beta Hạ glucose máu, chậm nhịp tim
Các benzodiazepin Phản ứng ngừng thuốc
Rifampicin Chảy máu giảm tiểu cầu
Sulfonamid Thiếu máu tan huyết
Chloramphenicol Hội chứng xám

Phân loại độ an toàn của thuốc cho thai nhi

Hệ thống phân loại của Mỹ: A, B, C, D, X

(các chế phẩm có 2 hoạt chất trở lên được xếp loại theo hoạt chất có nguy cao hơn)

Phân loại Nghiên cứu trên người (PNCT) Nghiên cứu trên Động vật
A

Không có nguy cơ

Dữ liệu đủ lớn cho thấy không táng nguy cơ bất thường trên thai nhi trong suốt thai kì (acid folic, vitamin B6)
B

Không có bằng chứng nguy cơ

Dữ liệu đủ lớn không chứng minh được nguy cơ Có nguy cơ
Chưa đủ dữ liệu chứng minh an toan (paracetamol, amoxicilin, cephalosporins) Không có nguy cơ
C

Có nguy trên bào thai

Chưa đủ dữ liệu chứng minh an toàn Có nguy cơ
Chưa đủ dữ liệu (fluconazol, quinolons) Chưa đủ dữ liệu
D

Chắc chắn có nguy cơ

Chắc chắc có nguy cơ

Lợi ích > nguy cơ (trường hợp đe dọa tính mạng hoặc bệnh nghiêm trọng mà các thuốc an toàn hơn không có tác dụng)

(thuốc ung thư, NSAID ở 3 tháng cuối thai kì)

X

Chống chi định

Chắc chắn có nguy cơ
Lợi ích < nguy cơ (isotretinoin)

Hệ thống phân loại của Úc: A, B1, B2, B3, C, D, X

(các chế phẩm có 2 hoạt chất trở lên được xếp loại theo hoạt chất có nguy cơ cao hơn)

Phân loại Nghiên cứu trên người Nghiên cứu trên ĐV
A Dữ liệu đầy đủ cho thấy không làm tăng tỷ lệ dị tật hay tác dụng có hại cho thai
B1 Không tăng tỷ lệ dị tật hay tác dụng có lợi khác nhưng dữ liệu trên người chưa đầy đủ Không có bằng chứng về tác dụng gây hủy hoại với thai
B2 Không có bằng chứng gây hủy hoại nhưng dữ liệu không đủ
B3 Có bằng chứng về tác dụng gây hủy hoại với thai
C Không tăng tỷ lệ dị tật nhưng có thể gây tác dụng có hại khác (có thể hồi phục)
D Tăng tỷ lệ dị tật hay tác dụng có hại không hồi phục.

Tham khảo thêm thông tin khi sử dụng

X Nguy cơ cao gây hủy hoại vĩnh viễn với thai.

Chống chỉ định cho PNCT hoặc dự định có thai

Phân loại một số thuốc

Thuốc sử dụng Australia United States
Acetaminophen (paracetamol) A B
Aspirin C D
Amoxicilin A B
Amoxicilin + Clavulanic acid B1 B
Cefotaxim B1 B
Diclofenac C C
Isotretinoin X X
Leflunomid X X
Loperamid B3 B
Paroxetine C D
Phenytoin D D
Rifampicin C C
Thalidomide X X
Theophylin A C
Tetracycline D D
Triamcinolone A C

Lưu ý về dùng thuốc ở phụ nữ dự định mang thai

Hạn chế tối đa các dị tật bẩm sinh

  • Lưu ý các thuốc có khả năng gây quái thai. Vd: Isotretinoin
  • Bổ sung acid folic để hạn chế nguy cơ thiếu ống thần kinh.
  • Lưu ý tiêm vaccin để hạn chế bệnh lý do virus. VD nhiễm rubella

Kiểm soát tốt các bệnh lý mãn tính

  • Tham khảo trước các thầy thuốc chuyên khoa các bệnh lý mạn tính đang mắc như hen, động kinh, tăng huyết áp.
  • Lưu ý các thuốc an toàn hơn trong phác đồ điều trị các bệnh mạn tính.
  • Cần giám sát điều trị chặt chẽ tránh BN tự ý bỏ thuốc và giảm liều.

Điều trị một số bệnh lý cho phụ nữ có thai

Điều trị THA thai kỳ

  • Thuốc được lựa chọn ưu tiên nhất: Methyldopa ,Chẹn β (labetalol, propranolol, metopranolol) do đã có các nghiên cứu dài hạn về an toàn của thuốc.
  • Chống chỉ định: ACE inhibitors, (thiểu ối, giảm sản, suy thận sau sinh), thuốc lợi tiểu (giảm thể tích tuần hoàn mẹ).

Bệnh về tiêu hóa: Hội chứng Gerd, buồn nôn

Các biện pháp không dùng thuốc

  • Tránh ăn hoặc uống (trừ nước lọc) trong vòng 3 tiếng trước khi ngủ.
  • Kê cao đầu 10-15 cm.
  • Tránh các thức ăn dễ làm xuất hiện triệu chứng (chất béo, chocolate, trà, gia vị cay nóng, bạc hà…).
  • Tránh các thuốc làm xuất hiện triệu chứng (kháng cholinergic, kháng dopamin, chẹn kênh calci, NSAIDs, chẹn beta, sát, theophylin).
  • Bắt đầu chương trình bỏ thuốc lá.
  • Tránh nhai kẹo.
Thuốc chông nôn cho bà bầu , phụ nữ có thai
Buồn nôn và nôn là triệu chứng phổ biến cực kì khó chịu cho bà bầu

Lựa chọn thuốc điều trị Hội chứng Gerd

  • Các Antacid và Sulcralfat: Rất an toàn và có thể dùng trong bất cứ giai đoạn nào của thai kỳ => lựa chọn đầu tay.
  • Kháng H2: Lựa chọn khi thất bại với antacid, ưu tiên Ranitidin hơn do Cimetidin có tính kháng androgen.
  • Chỉ sử dụng PPI khi thực sự cần thiết: Omeprazol là lựa chọn tốt nhất trong nhóm PPI.

Lựa chọn thuốc chống nôn

Lựa chọn đầu tay: Pyridoxine 25-50 mg, lên đến 4 lần mỗi ngày (200 mg/ngày cho thấy an toàn). Ngoài ra, một số thuốc như Metclopramid (loại B theo FDA), Doxylamine (loại A theo Úc) cũng là những lựa chọn tốt cho PNCT.

Điều trị hen cho PNCT

Salbutamol và Terbutaline an toàn khi sử dụng trong thai kỳ. Theo bảng phân loại về nguy cơ trong thai kỳ của Úc, hai thuốc này được phân loại A.

Các Coticoid dạng hít: Budesonide (loại A )được hướng dẫn của Úc và quốc tế khuyến cáo nên được ưu tiên hơn so với các Corticoid dạng hít khác như Fluticasone, Eformoterol, Salmeterol (loại B3).

Lựa chọn kháng sinh an toàn

  • Các nhóm kháng sinh an toàn với PNCT: Nhóm β-lactam (Penicillin, Cephalosporin), nhóm Macrolid (trừ Clarithromycin).
  • Các nhóm kháng sinh CCĐ: Phenicol (gây suy tủy, giảm bạch cầu, “hội chứng xám ở trẻ em”), Tetracycline (gây vàng răng ở trẻ em…), aminoglycosid (gây điếc…), quinolon (gây tổn thương thoái hóa khớp).
  • Các kháng sinh cần thận trọng khi sử dụng: rifamycin (không nên dùng trong 3 tháng đầu thai kỳ), nitrofuran, acid nalidixic (không nên dùng cuối thai kỳ), metronidazol, trimethoprim, sulfamid (không nên dùng giai đoạn đầu và cuối thai kỳ).
thuốc kháng sinh dùng cho phụ nữ có thai
Cần sử dụng kháng sinh cho phụ nữ có thai một cách hợp lý

Một số chỉ định kháng sinh cho phụ nữ có thai

 

Chỉ định Lựa chọn 1 Thuốc thay thế
Nhiễm khuẩn tiết niệu không triệu chứng và / hoặc viêm bàng quang Cephalexin 250-500mg uống 4 lần/ngày trong 7 ngày Trimethoprim 320 mg và sulfamethoxazole 1600 mg uống 2 lần/ngày.

Bổ sung acid folic 0.4 mg/ngày uống trong 3 ngày

Nitrofurantoin 100 mg uống 4 lãn /ngày) trong 7 ngày

Nhiễm trùng lây qua đường tình dục và âm đạo
Nhiễm chlamydia Azithromycin 1g uống, 1 lần/ngày Amoxicillin 500 mg uống 3 lần/ ngày trong 7 ngày
Lậu Ceftriaxone 250mg tiêm bắp, 1 lần/ngày Azithromycin 2 g uống 1 lần/ngày
Nhiễm trùng roi Metronidazole 2 g uống 1 lần/ngày Không
Giang mai Benzathine Penicillin G 2,4 triệu đơn vị, IM, 1 lần/ngày Không

 

Kim Chi Nguyễn Thị

Lời nói đầu, Thân gửi các bạn độc giả của bs Chi. Mình muốn tâm sự một chút suy tư của một bác sĩ nghèo nhưng lại mang trong mình một nỗi lòng đau đáu của một người mẹ, một người phụ nữ lương thiện, muốn giúp đỡ những người khó khăn hơn mình. Cách đây hơn 3 năm, trước khi đại dịch covid xảy ra. Mình có lập 1 trang fb với tên Dr. Nguyễn Thị Kim Chi. Trang chuyên dịch những bài viết hay về thông tin y học trên Medscape, một tờ báo uy tín. Những bài viết là những tiến bộ khoa học nhân loại được chuyển thể từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Với mục đích đem thông tin y học mới nhất, đem những thành tựu y học tiên tiến nhất tiếp cận với những bệnh nhân, người mà cũng đang khao khát tìm đến những hy vọng tiến bộ y học trên con đường chạy chữa bệnh của bản thân, người thân, gia đình mình. Với mục đích đó, mình thực hiện cũng được hơn 3 năm. Trộm vía, được sự ủng hộ giúp đỡ của bạn đọc, may mắn công việc đó cũng vẫn trôi chảy. Với việc đem thông tin y học chuyển tải qua tiếng Việt, mình cũng được rất nhiều bạn đọc tìm hiểu, đặt những câu hỏi về tình trạng bệnh, cách chữa trị của người thân, con cái, hay những phương pháp tiên tiến nhất. Cảm ơn tình cảm của bạn đọc đã ủng hộ bs cũng như trang fb Dr.Nguyễn Thị Kim Chi. Nay trang fb được đổi tên thành Fb Nguyễn Thị Kim Chi. Xuất phát từ việc khao khát muốn làm thiện nguyện, mình đã mạnh dạnh lập nên trang fb này. Với mục đích kêu gọi từ thiện từ những bạn đọc gần xa. Một miếng khi đói bằng một gói khi no. Trao đi là còn mãi! Mình mong muốn làm từ thiện thì từ rất lâu rùi. Mình cũng đi tìm hiểu rất nhiều hội nhóm với mong muốn có thể hành động, hoặc làm bất kì những việc gì đó, dù là nhỏ nhất có thể giúp đỡ được người khó khăn hơn mình. Chính vì khao khát mong muốn trao đi những tình cảm tốt đẹp, vượt qua cái ngại ngần của bản thân, và ước mơ thiện nguyện thành sự thật nên mình, bs Chi lập trang fb Thiện nguyện - Charity. Trang này sẽ là lưu giữ những thông tin vs những tấm lòng thiện nguyện của bạn đọc trang bs Chi. Hãy chung tay giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Dù là nhỏ nhất cũng rất đáng trân trọng. Mình xin đóng góp quỹ của trang Thiện nguyện - Charity trước 1000k. Số tiền này tuy nhỏ, nhưng mong muốn trang sẽ giúp đỡ được nhiều người khó khăn hơn. Bạn đừng ngần ngại trao đi, dù là 20k hay 50k. Nếu bạn thấy thoả đáng thì điều đó đã là thiện nguyện rùi. Hãy để mình giúp bạn 1 phần nhỏ trên con đường thiện nguyện, để chúng ta có chung bạn thiện thành. Nếu bạn đọc bài, thấy bài hay xin like vs chia sẻ miễn phí. Nếu bạn muốn làm từ thiện, hãy chuyển tấm lòng của bạn tới số tài khoản của bs Chi. Mình sẽ giúp bạn gửi tới những người có hoàn cảnh khó khăn vs tấm lòng chân thành nhất. Tài khoản mang tên Nguyễn Thị Kim Chi Số tài khoản: 26702461 Ngân hàng: Vp bank (Vì Việt Nam thịnh vượng) Chuyển khoản ghi: TC tên người chuyển khoản Số tiền được cộng vào đủ từ 1000k-5000k sẽ được trao đến các địa chỉ công khai. Đến đây mình, bs Chi xin cảm ơn bạn đọc đã đồng hành cùng mình trong thời gian qua vs trong thời gian tới. Chúc các bạn đọc sức khoẻ, hạnh phúc, thành đạt.