Xơ vữa động mạch là một tình trạng bệnh lý ngày càng phổ biến hiện nay. Vậy nguyên nhân và triệu chứng của bệnh này là gì, cách điều trị và phòng ngừa như thế nào, hãy cùng tapchiyhocvietnam.com tìm hiểu trong bài viết dưới đây nhé.
Xơ vữa động mạch là gì?
Định nghĩa: Xơ vữa động mạch là tình trạng giảm đường kính lòng mạch của các động mạch có kích thước trung bình trở lên, chủ yếu là do các mảng bám ở thành mạch. Tình trạng giảm đường kính lòng mạch sẽ ngày càng tăng theo thời gian do sự tích tụ theo thời gian nhiều thành phần như các tế bào máu, mảng xơ vữa, huyết tương,… các động mạch dễ bị xơ vữa là động mạch vành, động mạch chủ, động mạch thận.
Xơ vữa động mạch thường ít gặp ở các động mạch nhỏ, mao mạch hay tĩnh mạch do những loại mạch này có áp lực không cao, không đủ tác động để gây nên mảng xơ vữa. Tuy nhiên khi bị xơ vữa động mạch ở các mạch khác cũng có thể gián tiếp gây ảnh hưởng tới các mạch này.
Xơ vữa động mạch là một bệnh tiến triển từ từ trong một khoảng thời gian khá dài. Các mảng xơ vữa có thể được xuất hiện từ khi còn trẻ như phải đến độ tuổi trung niên khi mảng xơ vữa đủ lớn thì mới có biểu hiện của bệnh trên lâm sàng. Hiệu quả điều trị vào các thời điểm khác nhau của bệnh cũng mang lại hiệu quả khác nhau. Nếu bệnh phát hiện và điều trị quá muộn có thể gây nên nhiều biến chứng như xuất huyết não, nhồi máu cơ tim, tăng huyết áp,… do đó việc phát hiện sớm và điều trị sớm bệnh có vai trò vô cùng quan trọng.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch
Cho đến nay, bệnh xơ vữa động mạch vẫn chưa tìm được ra nguyên nhân rõ ràng gây bệnh. Tuy nhiên lại có nhiều yếu tố nguy cơ được xác định là làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch ở người trưởng thành như:
- Người béo phì, thừa cân.
- Người có tiền sử bệnh huyết áp cao, đái tháo đường, bệnh tim mạch.
- Người có Cholesterol máu cao.
- Người hút thuốc lá nhiều, uống rượu bia nhiều.
- Những người có chế động ăn uống không lành mạnh, thiếu chất, vitamin nhưng lại thường xuyên dùng nhiều chất kích thích, đồ dầu mỡ.
Cơ chế hình thành bệnh xơ vữa động mạch như thế nào?
Cơ chế chính hình thành mảng xơ vữa có liên quan mật thiết tới mỡ máu hay còn gọi là Cholesterol.
Vài nét về cholesterol máu:
- Cholesterol là một thành phần quan trọng được sản xuất tại gan và giữ nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể như bảo vệ sức bền thành tế bào, kích thích tạo các chất quan trọng trong cơ thể, hấp thụ ánh sáng mặt trời để tổng hợp vitamin D cho cơ thể, kích thích tạo mật,… với một lượng Cholesterol vừa đủ thì cơ thể mới duy trì được trạng thái khỏe mạnh.
- Trong một số trường hợp, do nguyên nhân nào đó mà Cholesterol được sản xuất quá mức, sẽ xảy ra quá trình tích tụ mỡ, gián tiếp gây xơ vữa động mạch, gây nên nhiều nguy cơ cho cơ thể.
Cơ chế hình thành mảng xơ vữa thường có nhiều giai đoạn liên tiếp trước khi phát hiện ra mảng xơ vữa như sau:
- Ban đầu, do nhiều nguyên nhân tại mạch máu gây tổn thương thành mạch hay sự rối loạn dòng chảy trong lòng mạch, làm tổn thương lớp nội mô mạch máu, gây phù nề, nhạy cảm và dễ lắng đọng các phân tử mỡ, các tế bào máu, lipid. Cứ như vậy khi tình trạng này kéo dài, lớp lắng đọng này sẽ ngày càng dày lên.
- Sau đó, dần hình thành mảng xơ vữa kích thước nhỏ, mỏng và chưa gây ảnh hưởng gì tưới chức năng mạch máu. Các mảng xơ vữa này sẽ tăng dần về kích thước và độ dày do sự thu hút và lắng đọng các thành phần đặc biệt là các tế bào máu. Cho tới khi làm hẹp khẩu kính lòng mạch, ảnh hưởng tới chức năng lưu thông của dòng máu thì bệnh nhân mới bắt đầu có những biểu hiện lâm sàng của bệnh. Thường là các dấu hiệu thiếu máu cục bộ thoáng qua.
- Ở giai đoạn bệnh tiến triển, mảng xơ vữa luôn có nguy cơ bong ra, hoặc là làm tắc mạch tại chỗ, hoặc là dòng máu đẩy mảng xơ vữa tới những mạch nhỏ hơn gây tắc mạch thứ phát. Và hậu quả của tắc mạch thì thường nghiêm trọng và đang dạng khó kiểm soát. Bệnh nhân có thể bị tác động xấu tới não bộ, tim mạch, thận cũng như các cơ quan khác trong cơ thể.
Biểu hiện của xơ vữa động mạch là gì?
Người ta thường chia xơ vữa động mạch ra nhiều loại tùy theo vị trí cụ thể khác nhau để có những nhóm triệu chứng nhận biết khác nhau như sau:
Xơ vữa động mạch vành
động mạch vành là một mạch máu lớn và liên quan mật thiết tới tim. Do đó khi động mạch vành bị xơ vữa thì thường gây các biểu hiện sớm đối với tim mạch. Bệnh nhân thường xuất hiện cơn đau thắt ngực. Bệnh nhân đau vùng ngực, đau tức làm bệnh nhân có cảm giác như đá đè lên ngực.
Đau thắt ngực có hai loại là ổn định và không ổn định. Đau thắt ngực ổn định thường xảy ra từng cơn ngắn, khi dùng thuốc nitrat bệnh nhân đỡ đau. Còn cơn đau thts ngực không ổn định thì cơn đau thường kéo dài hơn, dùng thuốc nitrat bệnh nhân thường không có dấu hiệu đỡ đau.
Xơ vữa động mạch cảnh
động mạch cảnh là một mạch lớn lưu thông máu lên não để nuôi dưỡng. Do đó khi động mạch cảnh bị xơ vữa sẽ gây các triệu chứng ở não là chủ yếu. Tùy vào mức độ xơ vữa của động mạch cảnh mà biểu hiện của các bệnh nhân là khác nhau.
Nếu nhẹ bệnh nhân có thể biểu hiện thiếu máu não thoáng qua với các triệu chứng đau đầu, mệt mỏi, chóng mặt. Nặng hơn nếu mảng xơ vữa bong ra tạo thành huyết khối thì bệnh nhân có thể có biểu hiện của đột quỵ, nhồi máu não.
Xơ vữa ở các động mạch khác như động mạch chi, các động mạch ngoại biên: bệnh nhân thường có dấu hiệu cao huyết áp, tay chân có biểu hiện đau cách hồi, nếu gây tắc mạch có thể gây nhiều biến chứng khác cho các chi thể.
Làm sao để phát hiện bệnh xơ vữa động mạch
Ngoài các triệu chứng lâm sàng hướng tới bệnh, hiện nay người ta còn có một số phương pháp cận lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh để khảo sát tình trạng xơ vữa động mạch như:
- Siêu âm doppler động mạch: phương pháp này có tác dụng đo vận tốc dòng máu trong lòng mạch tại nhiều vị trí để phát hiện những nguy cơ cũng như tình trạng tắc nghẽn mạch, khả năng lưu thông dòng máu. Từ đó suy ra mức độ xơ vữa của động mạch.
- Xét nghiệm máu: xét nghiệm máu giúp phát hiện và định lượng nồng độ mỡ máu trong cơ thể. Những người bị xơ vữa động mạch thường có lượng mỡ máu cao hơn bình thường. Ngoài ra, xét nghiệm máu còn có thể giúp xác định nhiều bệnh lý nguy cơ khác như đái tháo đường.
- Điện tâm đồ: đây được coi là một chỉ định thường quy cho tất cả những bệnh nhân có tiền sử cũng như nghi ngờ bệnh lý liên quan tới tim mạch. Điện tâm đồ giúp ghi lại các tín hiệu điện ở tất cả các thì hoạt động của tim. Đặc biệt với xơ vữa động mạch vành, điện tâm đồ giúp bác sĩ hướng tưới chẩn đoán các cơn đau thắt ngực ở bệnh nhân.
- Đo chỉ số mắt cá chân- cánh tay: người ta sẽ đo huyết áp ở hai vị trí là mắt cá chân và cánh tay. Từ đó so sánh hai chỉ số huyết áp này để xác định xem bệnh nhân có nguy cơ xơ vữa động mạch ngoại biên hay không.
Điều trị bệnh xơ vữa động mạch như thế nào?
Bản chất của xơ vữa động mạch chính là hậu quả của tăng mỡ máu kéo dài. Do đó việc điều trị xơ vữa động mạch cũng phải bắt đầu từ việc hạ mỡ máu cho bệnh nhân.
Để hạ mỡ máu thì việc điều chỉnh chế độ ăn giảm mỡ là ưu tiên số 1, sau đó mới đến việc dùng thuốc. Nếu nồng độ mỡ trong máu tăng quá cao thì có thể dùng thuốc hạ mỡ máu cho bệnh nhân.
Ngoài ra nếu xơ vữa ở các mạch lớn và quan trọng như mạch vành thì có thể can thiệp phẫu thuật loại bỏ mảng xơ vữa cho bệnh nhân để tránh nguy cơ gây biến chứng nguy hiểm.
Làm sao để phòng tránh được bệnh xơ vữa động mạch?
Bệnh xơ vữa động mạch là một bệnh có thể cải thiện thông qua việc tạo thói quen sinh hoạt và dinh dưỡng hợp lý. Sau đây là một số gợi ý để mọi người có thể giảm bớt nguy cơ bị xơ vữa động mạch:
- Chế độ luyện tập thể dục thường xuyên: theo nhiều nghiên cứu cho thấy tác dụng của việc tập thể dục đúng cách rất có ý nghĩa trong đẩy lùi bệnh xơ vữa động mạch. Mỗi người kể cả chưa bị hay đang bị xơ vữa động mạch cũng nên tạo thói quen luyện tập thể dục mỗi ngày. Tuy nhiên việc lựa chọn các bài tập phù hợp cũng rất quan trọng. Không nên tập các bài tập quá gắng sức cũng như gây áp lực cho cá nhân, thời gian luyện tập cũng nên được đảm bảo 15- 30 phút mỗi ngày.
- Chế độ dinh dưỡng hợp lý: xơ vữa động mạch có thể bắt nguồn từ một chế độ dinh dưỡng không hợp lý. Do đó việc điều chỉnh chế độ ăn khoa học cũng chiếm vai trò quan trọng. Việc đầu tiên là phải đảm bảo khẩu phần ăn mỗi ngyaf đầy đủ chất dinh dưỡng và năng lượng cho cơ thể. Nên bổ sung vào khẩu phần ăn nhiều hoa quả, rau xanh, những loại thực phẩm chứa nhiều vitamin C để tăng sức bền thành mạch. Bên cạnh đó phải loại bỏ các chất kích thích như rượu bia, các loại thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ, chất bảo quản độc hại.
- Bỏ thói quen hút thuốc lá
- Điều trị tích cực các bệnh lý nền nếu có như bệnh đái tháo đường, bệnh tim mạch, tăng huyết áp.
- Khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/ lần với người khỏe mạnh hoặc 1- 3 tháng/ lần đối với những người có yếu tố nguy cơ cao bị xơ vữa động mạch.
Với những thông tin từ bài viết trên, chúng ta thấy rằng xơ vữa động mạch là một tình trạng bệnh cần phải quan tâm và giải quyết đối với tất cả mọi người để tránh những hậu quả không mong muốn mà bệnh gây ra đối với cơ thể. Hy vọng qua bài viết này mọi người sẽ có cái nhìn tổng quan và toàn diện hướng về căn bệnh này, từ đó có cách phòng ngừa và điều trị bệnh sớm, kịp thời.
Xem thêm:
Viêm màng ngoài tim: Nguyên nhân, Biến chứng, Biện pháp điều trị
Cơ chế bù trừ trong suy tim: Cơ chế tại tim, Cơ chế ngoài tim
